یکی از موارد مهم در دندانپزشکی مبحث کنترل عفونت است که با سلامت دندانپزشکان، دستیاران و بیماران مرتبط است.
عفونت زمانی ایجاد میگردد که میکروارگانیسم ها وارد بدن شده و با ایجاد شرایط مناسب شروع به تکثیر کنند که با ایجاد پروتکل های کنترل عفونت در دندانپزشکی میتوان از انتقال عفونت از شخصی به شخص دیگر جلوگیری کرد.
- انتقال عفونت در دندانپزشکی ممکن است از طریق یکی از موارد زیر صورت پذیرد:
- از بیمار به کادر دندانپزشکی:
- وجود بریدگی و یا خراش بر روی پوست کادر دندانپزشکی میتواند باعث ورود میکروارگانیسم ها از طریق بزاق، خون و ترشحات دهان بیمار شود.
- پاشیده شدن قطرات آلوده از طریق عطسه و یا ذرات معلق در هوا به چشم و بینی و دهان دندانپزشک میتواند باعث انتقال شود.
- انتقال از طریق تماس با وسایل و تجهیزات و سطوح آلوده.
- از کادر دندانپزشکی به بیمار:
- وجود زخم و یا ضایعه پوستی بر روی دست دندانپزشک.
- بریدگی و یا خراش دست دندانپزشک حین کار و ریختن خون در دهان بیمار.
- تماس وسایل آلوده با مخاط دهان بیمار.
- عطسه کردن حین کار و پخش ذرات معلق.
- از بیمار به بیمار:
- در صورت استریل و یا ضدعفونی نکردن وسایل و تجهیزات و سطوح امکان انتقال از یک بیمار به بیمار بعدی وجود دارد.
- از مطب دندانپزشکی به محیط بیرون:
- انتقال آلودگی ار محیط داخل مطب به بیرون و اجتماع نیز میتواند از طریق لباس آلوده کادر دندانپزشکی و یا انتقال وسایل و تجهیزات آلوده برای تعمیر و قالب های آلوده به لابراتوار و سایر موارد مشابه صورت پذیرد.
- از محیط بیرون به مطب دندانپزشکی:
- انتقال از لوله های آب شهری به سیستم یونیت دندانپزشکی.
- انتقال از طریق ابزاری نظیر آنگل و توربین آلوده که از بیرون به مطب دندانپزشکی آورده شده است.
- ایجاد بایوفیلم بر روی دیواره های داخلی لوله های یونیت بر اثر شدت کم جریان آب.
- آب آشامیدنی حاوی مواد ارگانیک و غیرارگانیک می باشد که میتواند به عنوان تغذیه کننده میکروارگانیسم های موجود در آب عمل کرده و باعث تکثیر آنها شود.
راهکارهای پیشگیری و کنترل عفونت در دندانپزشکی:
الف) غربالگری بیماران:
- جداسازی تمامی بیماران مبتلا به بیماری های عفونی و واگیردار نظیر تبخال از طریق گرفتن شرح حال و انجام معاینات مرتبط.به همین منظور قبل از بهبودی کامل بیمار از انجام موارد دندانپزشکی غیر ضروری خودداری شود و نیز توصیه میگردد برای کاهش موقت فلورهای طبیعی دهان قبل از هرگونه عمل مرتبط از دهانشویه های آنتی سپتیک استفاده شود.
ب) واکسیناسیون:
- واکسیناسیون و ایمن سازی کلیه افراد کادر دندانپزشکی نسبت به بیماری های رایج نظیر هپاتیت B انجام شود.
پ) بهداشت دست:
- اساسی ترین و شایع ترین عامل انتقال عفونت، دست های آلوده میباشد که با شستشو و یا ضدعفونی صحیح دست ها میتوان از آن جلوگیری کرد.به یاد داشته باشید که پوشیدن دستکش به دلیل وجود منافذ به تنهایی نمیتواند جایگزین بهداشت دست شود و به همین منظور حتما باید از محلول های آنتی سپتیک و یا آب و صابون استفاده کرد.
ت) ابزار حفاظت فردی:
- استفاده از پوشش های حفاظت فردی نظیر دستکش و عینک و گان و … در تمامی مواردی که احتمال پاشش ترشحات مخاطی وجود دارد اجباری است.
- قد روپوش باید تا روی زانو باشد و از پشت قابلیت بسته شدن داشته باشد و آستین آن تا روی ساعد را بپوشاند.
با توجه به نوع فعالیت نوع دستکش به صورت زیر لحاظ گردد:
- معاینه = دستکش معاینه
- درمان = دستکش لاتکس یا ونیل
- جراحی = دستکس لاتکس یا استریل
- شستشوی وسایل = دستکش لاستیکی
- در بیمارانی که شامل عفونت های قابل انتقال از طریق هوا مانند بیماری سل هستند باید از ماسک های فیلتر دار مانند ماسک N95 استفاده کرد.
- چنانچه در هنگام معاینه تولید آئروسلی نظیر پوار هوا گردد استفاده از عینک واجب میباشد.
- هنگام انجام کارهای غیر درمانی مانند نوشتن پرونده بیمار، باید دستکش درآورده شود.
- برای هربار شروع درمان می بایست از دستکش و ماسک و عینک جدید استفاده گردد و چنانچه در طول درمان بدلیل پاره شدن دستکش دست ها با خون و یا مخاط بیمار آلوده شود نیاز به شستشوی دست و تعویض دستکش میباشد.
- در پایان کار ابتدا دستکش و گان را درآورده و دست ها را شسته و سپس ماسک و عینک را درآورده و دستها ضدعفونی میشوند.
ث) ضدعفونی کردن سطوح و محیط :
بطور کلی 2 نوع سطح در مطب دندانپزشکی وجود دارد:
- سطوح کلینیکی: سطوحی که بطور دائم با دستکش تماس پیدا میکند و باید بین هر بیمار پوشش مرتبط تعویض و یا ضدعفونی شود.
- سطوح خانگی: نقاطی مانند دیوار و کف و … که در تماس مستقیم با بیمار نبوده و تنها یکبار ضدعفونی و یا شستن آن در پایان هر روز کفایت میکند.
- برای مواردی مانند کلیدهای چراغ و دستگیره شیر آب و … بهتر است از نوع پدالی استفاده شود و در غیر این صورت با کاورهای یکبار مصرف پوشانده شود.
ج) ضدعفونی کردن ابزار و تجهیزات :
ابزار دندانپزشکی با توجه به کارایی آن به سه دسته تقسیم میشوند:
- ابزار بحرانی: ابزاری مانند سر سوزن و وسایل جراحی که در بافت استریل و نرم بدن نفوذ کرده و یا با استخوان تماس پیدا میکنند.این نوع ابزار برای استفاده مجدد حتما باید استریل شوند و یا پس از مصرف دور انداخته شوند.
- ابزار نیمه بحرانی : ابزاری از قبیل آینه و فیلم نگهدارنده که با مخاط یا پوست ناسالم تماس داشته و لی وارد بافت نرم نمی شوند. نوع ابزار باید استریل شوند و یا در صورت حساس بودن به گرما باید با محلول های سطح بالا ضدعفونی شوند.
- ابزار غیر بحرانی: ابزاری مانند دستگاه رادیوگرافی که با پوست سالم در تماس هستند.در صورت آلوده شدن تنها ضدعفونی کردن آنها با محلول های ضدعفونی کننده سطح متوسط کفایت میکند.
- در تمامی موارد این نکته را در نظر داشته باشید که جهت کنترل عفونت در دندانپزشکی قبل از انجام هرگونه استریل و ضدعفونی ابزار و تجهیزات دندانپزشکی حتما تمامی آلودگیهای ظاهری پاکسازی شود.
- امروزه با توجه به یکبار مصرف بودن وسایل دندانپزشکی و یا قابل اتوکلاو بودن آنها نیاز به سایر روش های استریلیزاسیون از قبیل محلول های شیمیایی نبوده و بهترین و رایج ترین روش استفاده از اتوکلاو میباشد.
- قالب ها، پروتزها و دستگاه های ارتودنسی حتما بعد از خروج از دهان و قبل از ارسال به لابراتوار در محلول ضدعفونی سطح متوسط غوطه ور شوند.
- پس از استفاده از ابزار به منظور جلوگیری از فیکس شدن مواد آلی موجود در خون و ترشحات بر روی ابزار باید فورا در یک محلول پاک کننده قرار داده شود و پس از آلودگی زدایی عمل ضدعفونی انجام شود.
- بسته ها و ابزار استریل حتما باید توسط وسایل استریل از درون اتوکلاو خارج شده و بر روی سطح استریل قرار داده و پوشانده شود تا اینکه دمای آن کاهش یافته و به دمای محیط برسد.
- اقلام بسته بندی شده استریل تا زمانی که دست نخورده و خشک باشند استریل هستند و بهتر است آنها را درون کابینت های در بسته نگهداری کرد.
- اقلامی که باز هستند و یا بسته بندی نشدند را باید فورا پس از اتوکلاو کردن استفاده کرد و ار نگهداری آنها در محل های غیر استریل پرهیز کرد.
چ) کار با وسایل نوک تیز و نیدل استیک شدن:
- هرنوع سوراخ شدن پوست توسط شئ نوک تیز (فایل و ریمر اندو، فرز، سیم ارتودنسی و …) به صورت تصادفی و در هنگام انجام پروتکل های پزشکی را نیدل استیک گویند . این زخم های ایجاد شده به تنهایی هیچ خطری را به دنبال ندارد. نگرانی زمانی ایجاد میشود که سوراخ شدن پوست توسط یک سرنگ استفاده‌شده و آلوده به خون بیمار باشد که در این میان بیشترین خطر برای ابتلا به ویروس (HBV) (HCV) (HIV)ایجاد میگردد.
ح) دفع و امحا پسماند ها:
به کلیه پسماندهایی که شامل حداقل یکی از عوامل خطر زا مانند سمیت، بیماری زایی، اشتعال، انفجار و خورندگی باشد گفته میشود که شامل موارد زیر است:
- پسماند عفونی : درون پلاستیک مقاوم و یا سطل زرد رنگ با برچسب “عفونی” گذاشته شود.
- پسماند تیز و برنده : درون safety box قرار داده شود.
- پسماند شیمیایی و دارویی : درون پلاستیک مقاوم و یا سطل زرد یا قهوه ای رنگ با برچسب “شیمیایی و دارویی” گذاشته شود.
- پسماند عادی : درون پلاستیک مقاوم و یا سطل سیاه رنگ با برچسب “عادی” گذاشته شود.
تمامی پسماندها در صورت امکان قبل از دور ریختن و یا امحا در مبدا تولید بی خطر سازی شده و از هم تفکیک شوند.
- دندان خارج شده جزو پسماندهای خطرناک میباشد و اگر حاوی آمالگام نباشد میتوان آن را در ظرف وسایل تیز و برنده قرار داد.
گردآوری: گروه تحقیق و پژوهش آنتوس
